Samenvatting

Samenvatting wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek

3 keer verkocht

Instelling
Universiteit Gent (UGent)

Volledige samenvatting van wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek. Opgemaakt a.d.h.v. het boek, de powerpoints en eigen lesnotities.

[Meer zien]

Voorbeeld 10 van de 77 pagina's

Bekijk voorbeeld

Heel boek samengevat? Ja
Geupload op 26 mei 2025
Aantal pagina's 77
Geschreven in 2024/2025
Type Samenvatting

filosofie en wijsbegeerte
feminisme
utopisch denken
kritische pedagogiek
kritische theorie
rol van de socia
verband moderne wijsbegeerte en pedagogiek
wetenschapsfilosofie van de sociale wetenschappen

Volgen

liespoppe Lid sinds 3 jaar 67 documenten verkocht

WETENSCHAPSTHEORETISCHE
GRONDSLAGEN VAN DE
PEDAGOGIEK
Universiteit Gent

2024 - 2025

,INHOUD

H1: FILOSOFIE OF WIJSBEGEERTE ........................................................................................................4
1. Inleiding..................................................................................................................................4
1.1. Durf denken: het credo van Ugent ....................................................................................4
2. Wat is filosofie?.......................................................................................................................4
2.1. Wetenschapsfilosofie .....................................................................................................5
2.2. De epistemologische vraag..............................................................................................6
H2: HET VERBAND TSS MODERNE WIJSBEGEERTE EN WTS PEDAGOGIEK ..............................................8
1. Wetenschap als quality label ...................................................................................................8
1.1. Interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis.........................8
2. Descartes & het rationalisme ...................................................................................................8
2.1. René Descartes ..............................................................................................................8
2.2. Descartes en het belang van de juiste methode ................................................................9
2.3. Descartes onbetwijfelbaar uitgangspunt ........................................................................ 10
2.4. Heropbouw van zekerheden .......................................................................................... 11
2.5. Een onbetwijfelbaar uitgangspunt .................................................................................. 11
2.6. De waarde van de filosofie van Descartes ....................................................................... 12
2.7. Scheiding objectiviteit – subjectiviteit ............................................................................. 12
2.8. Hoe denken we er vandaag over? ................................................................................... 13
2.9. A priori VS A postperiori ................................................................................................. 13
3. Locke, Hume & het empirisme ............................................................................................... 13
3.1. John Locke.................................................................................................................... 13
3.2. David Hume.................................................................................................................. 14
3.3. Humes scepticisme mbt causaliteit ............................................................................... 14
3.4. Falsicationisme van Popper ........................................................................................... 15
4. Kant en het idealisme ............................................................................................................ 16
4.1. Kant, een kind van zijn tijd.............................................................................................. 16
4.2. Kant’s filosofie & pedagogiek ......................................................................................... 17
4.3. Kant’s invloed op de inhoud van de pedagogiek .............................................................. 27
H3: WETENSCHAPSFILOSOFIE VAN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN ................................................... 28
1. Pedagogiek in het meervoud .................................................................................................. 28
2. Wetenschap als quality label ................................................................................................. 28
3. Sociale wetenschappen......................................................................................................... 29
3.1. Positiebepaling onderzoek............................................................................................. 30
3.2. Onenigheid over onderzoeksmethode/object ................................................................. 30
4. De ‘Erklären – Verstehen’ controverse .................................................................................... 31

1

, 4.1. Harde VS zachte lijn ...................................................................................................... 31
4.2. Hempels causaal-nomologisch ..................................................................................... 32
4.3. Hempels methodologisch monisme............................................................................... 32
4.4. Taylors hermeneutisch-interpretatief ............................................................................. 34
H4: KRITISCHE THEORIE EN KRITISCHE PEDAGOGIEK ......................................................................... 38
1. Kritische pedagogiek ............................................................................................................. 38
1.1. De weg naar betrouwbare kennis ................................................................................... 38
2. Kritiek op de gevestigde maatschappij .................................................................................... 38
2.1. De verlichting – the enlightenment ................................................................................. 38
2.2. "Verlichting als massabedrog." ...................................................................................... 39
3. De kritische theorie ............................................................................................................... 41
3.1. Frankfurter Schule ........................................................................................................ 41
3.2. De kritische theorie ....................................................................................................... 42
4. De kritische pedagogiek ......................................................................................................... 42
4.1. Verdinglichung (= verdinglijkt bewustzijn) ....................................................................... 43
4.2. Kritische pedagogiek ..................................................................................................... 43
5. giroux’ s kritische pedagogiek................................................................................................. 44
5.1. De vijand van het neoliberalisme.................................................................................... 44
5.2. The Disneyfication of children’s culture .......................................................................... 44
5.3. Kritiek op critical pedagogy ............................................................................................ 47
5.4. Pedagogische wetenschappen vandaag ......................................................................... 47
H5: UTOPISCH DENKEN EN PEDAGOGIEK .......................................................................................... 48
1. Inleiding................................................................................................................................ 48
1.1. Hoop ............................................................................................................................ 48
2. Maatschappijkritiek ............................................................................................................... 48
2.1. Herbert Marcuse ........................................................................................................... 48
2.2. Guy Debord .................................................................................................................. 50
2.3. Jean Baudrillard – Simulacra & hyperreality..................................................................... 51
2.4. De lijm: natuurgeschiedenis .......................................................................................... 53
2.5. Maatschappijkritiek, natuurgeschiedenis en kritisch denken ........................................... 54
3. De-institutionalisering ........................................................................................................... 54
3.1. Thinking with the utopian in the de-institutionalisation debate ......................................... 54
3.2. Werken naar een betere conditie.................................................................................... 55
3.3. Naar een uitgesproken verwachting van wat goed is ........................................................ 56
4. Utopisch denken ................................................................................................................... 57
4.1. Utopie .......................................................................................................................... 57
4.2. Utopian encounter: “the good place is no place” ............................................................ 57

2

, 4.3. Functies van utopie ....................................................................................................... 58
4.4. Utopie en pedagogiek .................................................................................................... 59
H6: FEMINISME, EPISTEMOLOGIE EN PEDAGOGIEK ............................................................................ 62
1. Feminisme: een historische schets ........................................................................................ 62
1.1. Golven van feminisme ................................................................................................... 62
2. Feminisme en epistemologie: standpunttheorie...................................................................... 66
2.1. Feminist standpoint theory ............................................................................................ 66
H7: ROL VAN DE SOCIALE WETENSCHAPPEN ..................................................................................... 74
1. Opdracht .............................................................................................................................. 74

3

, WETENSCHAPSTHEORETISCHE GRONDSLAGEN VAN DE
PEDAGOGIEK
H1: FILOSOFIE OF WIJSBEGEERTE

1. INLEIDING
1.1. DURF DENKEN: HET CREDO VAN UGENT
• Om te durven denken, dien je te leren denken
• Durven denken om wereld beter te leren begrijpen
• Vraag stellen als ondz waar je nog niet veel van weet en dingen over te weten te komen , door
ondz te doen tot betrouwbare kennis komen.
• Wts zouden ‘things i know to be true’ moeten zijn.

➔ Theorieën maken gebruik van begrippen of concepten

➔ In wts theorieën w concepten met elkaar verbonden op een bepaalde wijze, zolang ene hypothese
niet verworpen kan w, gaat men ervan uit dat ze waar is

➔ Een bepaalde stroming biedt een aantal grondslagen of vertrekt vanuit een aantal veronderstellingen

➔ Binnen de pedagogiek is er sprake van theorieën met verklarende kracht en theorieën met een
duidende kracht (vooral in wijsgerige pedagogiek)

2. WAT IS FILOSOFIE?

• Geen wetenschap
 Gaat over vragen waarvoor we (nog) geen oplossingsmethode hebben
 Wetenschappen: vraag – onderzoeksmethode – betrouwbare kennis
• = enige consensus over de antwoorden
• bv.: student farmacie test de werking van een nieuwe pil door een dubbel blind placebo
gerandomiseerde proef - centrale vragen die eigen zijn aan mens-zijn

• Filosofische vraagstukken hebben vaak geen methode bv.: is euthanasie voor mensen met
dementie toelaatbaar? Wat is de zin in het leven?
 zo redelijk mogelijk op zoek gaan naar een antwoord
 antwoord dat niet gebaseerd is op dwang, omdat anderen het denken, traditie, intuïtie,
waarschijnlijkheid, dogma, autoriteit,…
 argumenten wikken en wegen
 veel filosofische vragen worden wetenschappelijke vraagstukken

• Filosofie begint met verwondering, met twijfel → uitgedaagd w in het denken, verwondering

Filosofische vragen → vragen waar je niet meteen een antwoord op hebt -> vraagt een andere soort van
redeneren

Fundamentele vragen zijn vaak filosofisch van aard → gaat over fundamenten, de grondslagen van de
mens, maar niet direct een antwoord op bv. wat is goede opvoeding? Of wat is opvoeding? Wat is een kind,

4

,volwassene? Bestaat er zoiets als het verschil tss de 2? Waarom organiseren wij onderwijs? Waarom willen
mensen wel/ geen kinderen? Waarom hebben kinderen opvoeding nodig?....

Filosofische vragen, w uiteindelijk vaak wetenschappelijk vragen → Hoe meer kennis je hebt bv. Newton
appel valt op hoofd, vraagt zich af waarom dat kan enz, zwaartekrachtwetten ontstonden, fysica…

➔ Vaak waarom, waarvoor, waartoe vragen
➔ Alle vragen die te maken hebben met hoe of wat, gaan meer over methoden, technieken,
implementaties -> andere soort vragen

Veel filosofische vragen zijn ook ethische kwesties bv. in regeringsvormingen spreekt men hier vaak over
bv. pensioenen etc maar de ethische kwesties w vaak niet besproken - > essentiele zaken in het leven
waarbij het moeilijker is om te zeggen dat ze gelden voor iedereen

Antw om redelijk te zijn mag niet gebaseerd zijn op dwang -> bv. lkr met hoofddoeken in scholen -> in
regering w regeringsleider gedwingen om bep antw hierop te geven -> geen ethische kwestie, mag ook niet
gebaseerd zijn op anderen bv. in andere landen doen ze dat wel al zo (geen argument, ‘al de rest doet het
ook, dus wij moeten volgen’), traditie (we hebben het altijd al zo gedaan, zo is het nu eenmaal), intuïtie (mijn
buikgevoel zegt dat…), waarschijnlijkheid, dogma, autoriteit (geven niet de ruimte om antw te geven op
filosofische zaken)

2.1. WETENSCHAPSFILOSOFIE
• Ultieme vragen staan centraal bv. vragen van kinderen zoals waarom is die bloem geel? ->
fundamentele vraag omdat ze veel kennis nog niet hebben
• Voorgaande of oude ideeën blijven relevant
• Westerse traditie
• Historisch, met de nadruk op de zoektocht naar betrouwbare kennis
 Historisch → bij de oude Egyptenaren was men al bezig met de zin van het leven en dingen die
daar toen over gezegd en geschreven werden, zijn ook vandaag nog relevant want vandaag w
deze vraag ook nog gesteld.

 Waarheid is iets anders dan betrouwbare kennis

 Hoe kan je aantonen dan hetgeen dat je denkt dat waar is, effectief waar is? -> hoe kan je
iemand hier dan van overtuigen bv. hoe kan je iemands leeftijd aantonen, hoe weet je zeker
wat je eigen naam is…

 Veel dingen berusten op dingen die afgesproken zijn -> bv. de lucht is blauw, want we hebben
allemaal afgesproken dat het blauw is, als we morgen zeggen dat het geel is, is het geel, idem
met leeftijd, wat een naam is… het is een sociale constructie

• De epistemologische kwestie
 Epistemologie -> op een theoretisch niveau duiden wat echte kennis is
 ~ leer van de kennis
 ~ theory of knowledge -> ‘ik weet’ is anders dan, ‘ik vermoed’, ‘ik denk’…
 Zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
 Hoe weten we dat we iets weten?
 Hoe weten we zeker dat iets waar is?
 Wnr kan je zeker zijn dat je iets weet en welke tegenargumenten kunnen er gegeven worden?

5

,➔ Fundamenteel wetenschappelijke vragen -> de wtskennis
➔ Waar is wts naar opzoek? -> Kennis
➔ Waar is wts filosofie naar opzoek? -> Wat is kennis?

2.2. DE EPISTEMOLOGISCHE VRAAG
De epistemologische vraag: wat is echt, wat is waar? ~ funderingsproblematiek

• Ter Illustratie: Freire’s Pedagogy of the Oppressed
 Is de wereld er als er geen mensen zijn om haar te benoemen
 Hoe komen we aan kennis? Wat is waarheid, wat is weten?

 Freire → gaat over sociale constructies bv. dit is een tafel maar hoe weet je dat dit een tafel is
-> het is hoe je het benoemt, afspraken tss mensen, als er niemand is om iets te benoemen,
is er dan nog wel een wereld

 Hoe sterk is taal vervlochten met kennis?
 Belangrijk in tijden van fake news -> wat is echt en waar?

• Filosofie wordt gedurende de 16de en 17de eeuw voornamelijk epistemologie = een zoektocht
naar de fundamenten en grenzen van het weten
 Epistemologische kwestie is gedurende 16e-17e eeuw sterk naar boven gekomen -
>verlichting, descartes en andere filosofen die bezig waren met bepaalde vragen,
verschuiving naar ratio en niet alleen meer het goddelijke dat bepaald

 Meer open wereldbeeld -> vroeger was kennis over bepaalde disciplines niet zo breed,
mensen waren bv wiskundige, pedagoog en theoloog tegelijk, vandaag de dag zou je hier heel
veel studies voor moeten doen om dit te kunnen zijn

 Vraag van mens in universum komt meer naar boven

• Prioriteit van de filosofie worden kennistheoretische vragen
• Naar een ‘open’ wereldbeeld bv.: Blaise Pascal 17de eeuw, Franse wis- en natuurkundige,
theoloog plaats van de mens in het universum?

• Onvrede met mythische of dogmatische aanpak
 Vragen die niet langer enkel door religie beantwoordt worden
 Geen goede basis om ‘zekerheden’ te claimen
 Vanzelfsprekendheid in vraag stellen
 men wilde meer dan enkel het goddelijke, in die tijd was het verboden om bijbel te lezen tenzij
je priester was die Latijn kon en om te vermijden dat je eigen interpretaties kon geven, hierdoor
ontstond vaak die onvrede, er kwam een zoektocht naar kennis over kennis, en men stelt
vanzelfsprekendheden in vraag

• Eis tot betrouwbaarheid → Wanneer is wat je denkt te weten betrouwbaar
• Vraag naar kwaliteit van argumentatie

• Streven naar rationaliteit
 Kennis = gradaties van…
 Kennis is altijd een waarschijnlijkheid, maar het is wel de beste kans om iets te weten

6

, • Opleidingsonderdeel zoekt antw op vragen zoals: wat is kennis, wat is waarheid, wat is weten?
• 3 stappen: A. Wat is wetenschap? B. Wat zijn sociale ws? C. Wat is wijsg. ped.?
 Verschillende soorten ws
 Verschillende invullingen in tijd
 Verschillende mensopvattingen
 ~ maatschappelijke debat
 -> In natuurwts -> 1 paragigma: kwantitatief –> eenduidig antw, In soc wts - > 2 paradigma’s:
kwantitatief en kwalitatief -> opzoek naar betekenisgeving

• Drang en zoektocht naar kennis
 hoe ‘kennis’ definiëren?
 ‘iets’ weten
 kennis verbindt je met feiten
 gerelateerd aan ‘waarheid’
 weten vs. geloven
 waar vs. onwaar
 gebaseerd op…?

• Plato - nadenken
• Aristoteles – observeren
• Bacon – observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
• Hume – observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
 zoektocht naar causaliteit, denken de oorzakelijke relaties erbij
 wetenschap blijft een gok → hypothese

• Quine - observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
 wetenschap = web van overtuigingen → overlevingsinstrument

• Popper: alleen wat falsifieerbaar is, is wetenschappelijk

We zijn snel geneigd om hetgeen we niet te weten, in te vullen met veronderstellingen bv. kind draagt
slechte kledij, ouders niet zo makkelijk -> kind zal wel in armoede leven ->moet je sterk mee opletten

Interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de menselijke kennis

Om deze omwenteling in het wetenschappelijk denken te begrijpen, worden drie centrale filosofische
stromingen besproken

(a) Decartes & het rationalisme
(b) Locke & het empirisme
(c) Kant & het idealisme

Epistemische deugden = eisen waaraan een geode wts theorie moet voldoen en op grond waarvan
beoordeeld wordt of de ene theorie de voorkeur verdient boven de andere Bv. voorspellende waarde,
consistentie, praktisch nut…

7

,H2: HET VERBAND TSS MODERNE WIJSBEGEERTE EN WTS PEDAGOGIEK

1. WETENSCHAP ALS QUALITY LABEL

• Verwijzingen naar wetenschappelijk onderzoek legio
• wetensch. inzichten te vertrouwen dat ze m.a.w. ‘waar’ zijn
• Maar wat is eigenlijk wetenschap? Wat is kennis? Wat is ‘waar’?
• Een aantal ontwikkelingen in de moderne wijsbegeerte zijn bepalend geweest voor de manier
waarop we vandaag denken over
 waarheid
 kennis
 zekerheid
• Kortom: over wat goed wetenschappelijk onderzoek is & over wat een goede onderzoeker is
• Hoofdlijnen van de filosofie: Descartes (rationalisme), Hume (empirisme), Kant (idealisme)

1.1. INTERESSE IN HET ONTSTAAN, ZEKERHEID & REIKWIJDTE VAN DE MENSELIJKE
KENNIS

Filosofie w voornamelijk epistemologie ~ een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten

2. DESCARTES & HET RATIONALISME
2.1. RENÉ DESCARTES
• 1596 - 1650
• ~ Cartesiaanse filosofie
• Op zoek naar de fundamenten van het weten: hoe weet je dat iets waar is?
• weg naar kennis is via
 rationalisme → de enige weg naar kennis is via de rede
 zintuigelijke waarneming (~empirie) ondergeschikt
 invloed op hedendaagse onderzoekshouding
 waar en onwaar scheiden om juist te handelen
 op zoek naar de juiste methode & rol van het subject

• Fundamentele aspecten van het hedendaagse dominant onderzoeksmodel en wijze van onderzoek
 De wijze van onderzoek doen, niet de zin van het onderzoeksopzet
 Belang vdjuiste methode en de rol van het subject ih verwerven van ware en zekere kennis

• Descartes ideaal is minder gevolgd, empirisme/ervaring veel centralere rol in wetenschappelijk
onderzoek gekregen

8

, “Voor Descartes zijn de vragen “Hoe weet je dat het waar is? En “wat is de grond van je zekerheid?”
essentieel om een studie van de mens wetenschappelijke te noemen.”
→ kennistheoretische vragen

➔ Alle soorten kennis die we opdoen is om onze weg in de wereld te vinden
➔ Wanneer kan je zeggen dat iets juist is/ goed om te doen → Kant

➔ Hoe verwerven we objectiviteit en zekerheid van kennis? Filosofie w hoofdzakelijk epistemologie (leer
vd kennis), zoektocht naar fundamenten vh weten in de rede

➔ Tegenovergestelde van Descartes is het empirisme (Locke & Hume) voor wie kennis enkel via de
zintuigen kon komen en de rede ondergeschikt was

➔ Kant is ook anders, want die heeft het vooral over überpedagogik (opvoeding en oppvoedingswts) en
situeert zich in de kritische wijsbegeerte waarbij het denken zichzelf tot voorwerp heeft. Zijn filosofie is
eerder transcentaal: het gaat om de mogelijkheidsvoorwaarden van ons denken, om wat er a priori aan
is. Voor de inhoud vd pedagogiek is Kants ethiek van belang geweest.

2.2. DESCARTES EN HET BELANG VAN DE JUISTE METHODE
Discours de la méthode → het werk waarin Descartes duidelijk maakt dat kennis alleen verkregen kan
worden door het volgen van de juiste methode

Het belangrijkste voor hem was om waar van onwaar te kunnen scheiden en een oordeelscriterium
hiervoor te vinden, een maatstaf die het toelaat juist te handelen.

• Descartes zoektocht naar de ‘ware/juiste methode’
 zekerheid van kennis
 oordeelscriterium/maatstaf
 helderheid in zijn eigen hoofd
 vorm van emancipatie
 wat is waar en wat is onwaar?
 ~existentiële bekommernissen

• Haalde de mosterd bij de wiskunde -> start bij de wiskunde
 In de wiskunde zijn er duidelijke zekerheden, we moeten iets vergelijkbaar hebben voor de sociale
wetenschappen om zo te veralgemenen
 mathesis universalis idee
 constructieve werkwijze
 van de ene zekerheid naar de andere
 juiste orde van denken → methodologische regels, discours de la methode, deze vormen sterk de
analytische methode → wat vinden we evident, we gaan niet in het wilde denken, regels van
onderzoek

• cf. (pedagogisch) onderzoek vandaag:
 opdeling onderdelen/componenten en verbanden/relaties leggen
 deel – geheel discussie -> hermeneutische cirkel

9

Dit zijn jouw voordelen als je samenvattingen koopt bij Stuvia:

Bewezen kwaliteit door reviews

Studenten hebben al meer dan 850.000 samenvattingen beoordeeld. Zo weet jij zeker dat je de beste keuze maakt!

In een paar klikken geregeld

Geen gedoe — betaal gewoon eenmalig met iDeal, Bancontact of creditcard en je bent klaar. Geen abonnement nodig.

Focus op de essentie

Studenten maken samenvattingen voor studenten. Dat betekent: actuele inhoud waar jij écht wat aan hebt. Geen overbodige details!

Veelgestelde vragen

Wat krijg ik als ik dit document koop?

Je krijgt een PDF, die direct beschikbaar is na je aankoop. Het gekochte document is altijd, overal en oneindig toegankelijk via je profiel.

Tevredenheidsgarantie: hoe werkt dat?

Onze tevredenheidsgarantie zorgt ervoor dat je altijd een studiedocument vindt dat goed bij je past. Je vult een formulier in en onze klantenservice regelt de rest.

Van wie koop ik deze samenvatting?

Stuvia is een marktplaats, je koop dit document dus niet van ons, maar van verkoper liespoppe. Stuvia faciliteert de betaling aan de verkoper.

Zit ik meteen vast aan een abonnement?

Nee, je koopt alleen deze samenvatting voor €4,96. Je zit daarna nergens aan vast.

Is Stuvia te vertrouwen?

4,6 sterren op Google & Trustpilot (+1000 reviews)

Afgelopen 30 dagen zijn er 78254 samenvattingen verkocht

Opgericht in 2010, al 15 jaar dé plek om samenvattingen te kopen

Start met verkopen

Samenvatting

Samenvatting wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek

Document informatie

Onderwerpen

Gekoppeld boek

Meer samenvattingen voor studieboek

Geschreven voor

Verkoper

Ontvangen beoordelingen

Voorbeeld van de inhoud